Op 18 maart heeft de Eerste Kamer ingestemd met een wet die meer vormen van spionage strafbaar stelt, zoals digitale spionage en diasporaspionage. Daarmee krijgt het Wetboek van Strafrecht een nieuwe strafbepaling. Nederland wil met de wet onze nationale veiligheid, de veiligheid van personen, vitale infrastructuur en hoogwaardige technologieën beter beschermen.

Minister van Justitie en Veiligheid David van Weel: “Spionage is helaas aan de orde van de dag. We moeten als land onze weerbaarheid vergroten tegen aanvallen en dreigingen vanuit andere landen. Met deze wet beschermen we Nederland beter tegen nieuwere vormen van spionage.  Ook geven we een belangrijk signaal af: we accepteren het niet en spionageactiviteiten worden bestraft.  Wat dat betreft ben ik blij dat de wet vóór de NAVO-top in juni van dit jaar in werking treedt.”

Meer mogelijkheden voor strafbaarstelling

Er bestond al wetgeving die klassieke spionage strafbaar stelt, zoals het delen van staatsgeheimen. Maar vormen en inzet van spionage veranderen. Het is nu ook strafbaar als een persoon gevoelige informatie lekt die niet staatsgeheim is, of als iemand handelingen uitvoert voor een buitenlandse overheid waarbij Nederlandse belangen ernstig worden geschaad. Zoals bij het delen van gevoelige bedrijfsinformatie die een ander land kan misbruiken, of het doorgeven van persoonsgegevens aan buitenlandse overheden.

Maximum gevangenisstraf

Personen die spionageactiviteiten uitvoeren voor een buitenlandse overheid kunnen een maximale gevangenisstraf van acht jaar krijgen. In heel ernstige situaties geldt een maximum gevangenisstraf van 12 jaar. Dat is bijvoorbeeld als spionageactiviteiten de dood tot gevolg hebben. Vanwege de opkomst van digitale spionage kunnen ook computermisdrijven zwaarder worden bestraft als deze begaan zijn voor een buitenlandse overheid. Het strafmaximum wordt ook verhoogd bij een aantal andere strafbare feiten die samengaan met spionageactiviteiten en begaan worden voor buitenlandse overheden, zoals omkoping.

Interesse in meer dan staatsgeheimen

Spionage richt zich nog steeds op staatsgeheimen. Maar buitenlandse overheden hebben ook interesse in niet-staatsgeheime, gevoelige informatie over een bepaalde economische sector of communicatie rondom politieke besluitvorming. Zulke informatie kan gebruikt worden om politieke processen te beïnvloeden, de Nederlandse economie te verzwakken of bondgenoten tegen elkaar uit te spelen. Spionage kan ook gaan om andere handelingen dan het delen van informatie. Denk aan het stelen van hoogtechnologische kennis, sabotage van vitale infrastructuur, het laten beïnvloeden van politieke besluitvorming of het in gevaar brengen van Nederlanders met een migratieachtergrond.

Waarborgen

Nederland is een open samenleving, waarbinnen contact met buitenlandse overheden, bedrijven, wetenschappers en tussen burgers mogelijk is en mogelijk moet blijven. Contact, samenwerken of het uitwisselen van informatie met buitenlandse overheden is niet zomaar strafbaar. Er is pas sprake van spionageactiviteiten als mensen gedragingen verrichten voor buitenlandse overheden die schade toebrengen aan zwaarwegende Nederlandse belangen én als degene die hieraan meewerkt, zich er bewust van is dat hij die belangen in gevaar brengt en dit beoogt of op de koop toe neemt.

Sinds het najaar van 2023 kampt de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) met een ernstig capaciteitsprobleem. De afgelopen acht maanden heeft staatssecretaris Coenradie van Justitie en Veiligheid alles op alles gezet om zonder extra geld wel extra capaciteit te creëren. Dit heeft geleid tot een trendbreuk met het verleden.

Om structureel meer lucht te krijgen in de gevangenissen heeft de ministerraad op voorstel van staatssecretaris Coenradie ingestemd met de volgende nieuwe maatregelen:

• Waar mogelijk worden meer gedetineerden samen in een cel met een medegedetineerde geplaatst, mits dit verantwoord en veilig kan voor het personeel van DJI. Deze inspanning zorgt nog dit jaar voor ruim 100 extra plekken.
• Er wordt verkend of er volgend jaar ook een noodgevangenis geopend kan worden in de PI Zuid-Oost (locatie Ter Peel). Dat moet 60 extra plekken opleveren. Het gaat om tijdelijke plekken met een lager beveiligingsniveau.
• Verder onderzoekt DJI of voormalig JeugdzorgPlus-instellingen getransformeerd kunnen worden tot jeugdgevangenis. Daarmee zou het op termijn mogelijk zijn om de jongvolwassenen die nu in het gevangeniswezen verblijven te verplaatsen naar een JJI. De afdelingen in PI Zeist en PI Almelo kunnen dan weer voor volwassenen worden ingezet en zijn ook geschikt als locaties voor meerpersoonscellen.
• Op langere termijn wordt verkend of de PI Almere kan worden heropend en is de bouw van het Justitieel Complex Vlissingen afgerond.
• Daarnaast blijft DJI heel hard werken aan het terugdringen van het personeelstekort. In april wordt een afdeling heropend van zo’n 30 plekken in PI Nieuwegein. Deze afdeling was eerder gesloten door personeelstekort.

Ondanks deze forse inspanningen en nieuwe maatregelen blijft de druk op het gevangeniswezen op de korte termijn te hoog. Om de druk te verlichten en willekeurige vrijlatingen te voorkomen, krijgt DJI de ruimte om – indien echt noodzakelijk – gedetineerden met een straf van maximaal één jaar, met uitzondering van zedendelinquenten en plegers van ernstige geweldsdelicten, tot maximaal 14 dagen eerder heen te zenden. Dit gebeurt altijd met maatwerk en als uiterste noodmaatregel.

Staatssecretaris Coenradie: “Ik ben blij dat we zo snel als mogelijk meer capaciteit creëren met meerpersoonscellen. Ondanks deze enorme inspanning sta ik nog steeds met mijn rug tegen de muur en moet ik hele pijnlijke keuzes maken. Maar zonder deze ingreep blijven politiecellen overvol en dreigen verdachten en veroordeelden willekeurig vrij te komen. Dat scenario kan en wil ik niet accepteren. Tegelijkertijd werk ik samen met DJI keihard door om duurzame oplossingen te vinden, maar ik kan geen blik aan cellen en personeel opentrekken.”

Staatssecretaris Coenradie schreef afgelopen december al in een Kamerbrief dat er sprake is van een ‘code zwart’-situatie in het gevangeniswezen en dat het eerder heenzenden een reële optie was. Concreet betekent ‘code zwart’ een bezetting van boven de 99,5% bij de Dienst Justitiële Instellingen (DJI) én dat er structureel arrestanten achterblijven op politiebureau’s.  Daarnaast is er sprake van een oplopende voorraad aan arrestanten en zelfmelders die hun straf nog moeten uitzitten. Eerst kwam dit capaciteitsprobleem hoofdzakelijk door te weinig personeel, inmiddels is het vooral een tekort aan cellen. Dit komt door een stijgende bezetting als gevolg van langere detenties en een toename van tbs-passanten en jongvolwassenen in het gevangeniswezen. Het tekort is daarnaast nog groter vanwege geplande noodzakelijke renovaties.