De grondwettelijke vrijheid om te demonstreren is een fundamenteel recht en een belangrijk onderdeel van onze democratische samenleving. Ministers van Weel (Justitie en Veiligheid) en Uitermark (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) benadrukken het belang van deze vrijheid, die breed wordt gedragen in Nederland, in een brief die naar de Tweede Kamer is verzonden. Demonstraties mogen schuren, maar waar grenzen worden overschreden, stopt het begrip. Hoe waarborgen we het demonstratierecht voor iedereen als een kleine groep zich misdraagt? Het is dit dilemma dat de bewindspersonen aan de kaak stellen.

Onderzoek

Om echt sneller, effectiever en gerichter op te kunnen treden tegen bewust ontwrichtende acties waarbij de wet wordt overtreden en daarmee ook het maatschappelijk draagvlak voor demonstraties te behouden, wil het kabinet scherper onderscheid maken tussen vreedzame protesten en ordeverstorende acties. Het eerder aangekondigde onderzoek dat via het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) wordt uitgevoerd, zal naar verwachting bijdragen aan het maken van een scherper onderscheid. De uitkomsten van dit onderzoek worden in de zomer van 2025 verwacht.

Verkenning verbod op gezichtsbedekkende kleding

Ook zal het kabinet parallel aan dit onderzoek al stappen ondernemen om problemen rondom demonstraties aan te pakken. Zo wordt in het eerste kwartaal van 2025 een wettelijk verbod op gezichtsbedekkende kleding bij demonstraties verkend. Er zijn namelijk een aantal demonstraties geweest waarbij relschoppers met gezichtsbedekkende kleding de wet hebben overtreden, bijvoorbeeld door spullen te vernielen of geweld te plegen. Gezichtsbedekkende kleding kan vervolgens de opsporing van deze relschoppers bemoeilijken.

Druk op capaciteit politie en Openbaar Ministerie

Het totaal aantal demonstraties in Nederland is meer dan verdrievoudigd tussen 2015 en 2022. Ook de politie-inzet op demonstraties is sinds 2017 met 84% gestegen. De korpschef heeft een dringend signaal afgegeven dat deze inzet zwaar drukt op de politieorganisatie. Ook het OM maakt om de strafrechtketen te verlichten steeds scherpere keuzes. Een daarvan is dat het OM in beginsel geen strafvervolging instelt voor een overtreding van de Wet openbare manifestaties, mede omdat de praktijk uitwijst dat rechters bij de relatief geringe strafbare feiten die begaan worden in relatie tot een vreedzame demonstratie veelal lage of géén straffen opleggen.

Voor het plegen van misdrijven, zoals vernieling, bedreiging, (groeps)belediging, discriminatie of brandstichting, vindt in beginsel strafvervolging plaats. Ook kunnen meerdere opeenvolgende overtredingen vervolgd worden. Dat kan alleen als aangehouden demonstranten worden geregistreerd. Dat gebeurt nu beperkt, omdat demonstranten soms geen identiteitsbewijs bij zich hebben en registratie veel politiecapaciteit kost. Het kabinet zal in gesprek met politie en het OM kijken of aanvullende acties nodig zijn om strafbaar gedrag meer dan nu te kunnen vervolgen.

Online oproepen

Online aangejaagde ordeverstoringen zijn een relatief nieuw probleem. Het gaat om (dreigende) fysieke ordeverstoringen, die online beginnen of online worden versterkt. Denk daarbij aan de online oproepen om in opstand te komen tijdens de avondklokrellen in coronatijd en een uit de hand gelopen weggeefactie in een winkelcentrum ook aan oproepen om snelwegen te blokkeren.

Het tegengaan van uitingen raakt de grondwettelijke vrijheid van meningsuiting (verbod op censuur). Reactief optreden vanwege de inhoud van een uiting is wel mogelijk, denk daarbij bijvoorbeeld aan vervolging voor opruiing. Daarnaast is het streven om dit soort uitlatingen zo snel als mogelijk offline te laten halen en de personen die de uitlatingen plaatsen vaker en sneller te bestraffen.

De minister van Justitie en Veiligheid bereidt daarom een wetsvoorstel voor om de informatiepositie van politie rond de openbare-ordehandhaving te verbeteren. In de eerste helft van dit jaar wordt een wetsvoorstel in consultatie gebracht waarin de bevoegdheid tot stelselmatige informatievergaring in publiek toegankelijke online bronnen wordt geregeld. Tegelijkertijd wordt hard gewerkt aan de mogelijkheid om in het kader van de openbare-ordehandhaving de politie ook toegang tot besloten app- en chatgroepen te geven, zoals het Kamerlid Yeşilgöz-Zegerius in haar motie vraagt.

In gesprek blijven

Daarnaast blijven de ministeries van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Justitie en Veiligheid in gesprek met verschillende betrokken partijen, zoals gemeenten, politie, maatschappelijke organisaties en belangenorganisaties van demonstranten. Deze dialoog is essentieel om de balans te vinden tussen het beschermen van het demonstratierecht en het aanpakken van de kleine groep die zich misdraagt. Door samen te werken met alle betrokkenen wil het kabinet komen tot een breed gedragen aanpak die zowel ruimte biedt voor vreedzame demonstraties als bijdraagt aan een veilige en ordelijke samenleving.

Op 13 januari 2025 gaat de publiekscampagne ‘Vreemd of verdacht?’ van start. Dit initiatief van het ministerie van Justitie en Veiligheid en de politie is bedoeld om het bewustzijn van Nederlanders te vergroten over georganiseerde ondermijnende criminaliteit en hen actiever te betrekken bij de strijd daartegen. Door middel van verschillende uitingen op tv en online, ontdekken mensen hoe ze signalen van criminele activiteiten kunnen herkennen en wat ze zelf kunnen doen. Zo worden buurten en wijken veiliger en sterker. De campagne, geregisseerd door Achmed Akkabi, is de eerste onder de nieuwe koepel ‘Houd misdaad uit je buurt’, waarin politie, justitie, gemeenten en andere partijen zich hebben verenigd. Met deze campagne wordt een belangrijke stap gezet in het vergroten van de betrokkenheid van burgers bij de strijd tegen ondermijning.

Wereld van georganiseerde misdaad

De urgentie is groot: schietpartijen, drugsafval in natuurgebieden en explosies in woonwijken. Komt het in de buurt, dan komt het dichtbij. Minister van Justitie en Veiligheid David van Weel over het belang van de nieuwe campagne: “Criminelen geven niets om anderen, dat blijkt wel uit de drugslabs midden in woonwijken die exploderen. Maar burgers kunnen zelf wat doen. Zij zijn vaak degenen die als eerste merken dat er iets niet pluis is in hun wijk. Zij kunnen deze situaties herkennen en misdaad uit hun buurt houden door bijvoorbeeld te melden bij politie of andere instanties, vermoedens met elkaar te delen, of het gesprek aan te gaan. Vergeet niet: goedwillende burgers zijn met meer dan de criminelen.”

Signaleren van verdacht gedrag

Een eenvoudige woning met opvallend veel camerabeveiliging, een verbouwing waarbij grote ketels en tonnen naar binnen worden gesjouwd, iemand die opeens allerlei dure spullen heeft – het zijn deze voorbeelden waarop wordt ingezoomd in de drie tv-commercials. Stuk voor stuk situaties die niet vreemd, maar verdacht zijn. De campagne bestaat verder uit online banners, een campagnewebsite en interactieve social media stories, waarin de nadruk ligt op het signaleren van verdacht gedrag dat kan wijzen op ondermijnende criminaliteit en wat je vervolgens kunt doen Tot de next steps zoals genoemd op de campagnesite behoren bijvoorbeeld contact opnemen met buurtgenoten, de wijkagent of politie, Meld Misdaad Anoniem, vakorganisaties, de gemeente of vertrouwenspersonen. Als het gaat om een bekende, is het goed om met een vertrouwenspersoon of de persoon zelf te gaan praten.

Belangrijk onderdeel

Hanneke Ekelmans, verantwoordelijk voor de portefeuille ondermijning bij de korpsleiding van de Politie, over het betrekken van burgers en bedrijven: “Aan veiligheid kunnen we allemaal iets bijdragen. Deze campagne laat zien dat iedereen, ongeacht wie je bent of waar je woont, een verschil kan maken. Zie je iets verdachts? Meld het dan. Dan kan de politie snel handelen en criminaliteit voorkomen. Met de hulp van de gemeenschap kunnen we samen criminele netwerken aanpakken en onze buurten veiliger maken. Door verdachte signalen te herkennen en erop te reageren, staan we als samenleving sterker tegen criminaliteit.”

Over de campagne

‘Vreemd of verdacht?’ is de eerste campagne onder de nieuwe koepel ‘Houd misdaad uit je buurt’. Op initiatief van het ministerie van Justitie en Veiligheid en de politie is een brede communicatie- en campagne-aanpak ontwikkeld om bij Nederlanders de urgentie van en betrokkenheid bij het tegengaan van georganiseerde, ondermijnende criminaliteit te vergroten. Joeri Jansen namens de makers hierover:

“De commercials werden geregisseerd door Achmed Akkabi, bekend van series als Mocro Maffia waarin hij al duidelijk maakte dat het criminele pad opgaan slecht voor je afloopt. Achmed heeft voor dit project wederom een zeer diverse groep gecast.  In onderzoek zagen we dat mensen geraakt werden door het realistische karakter van de scènes en de herkenning van actuele thema’s. Deze combinatie zorgt voor meer bewustwording van de impact van ondermijnende criminaliteit.”

Op de campagnesite Houdmisdaaduitjebuurt.nl kunnen mensen meer lezen over hoe jij verdachte situaties kunt herkennen en wat je kunt doen om misdaad uit je buurt te houden.