Op dit moment zijn er in Nederland personen die radicaliseren of sterk geradicaliseerd zijn en een dreiging kunnen vormen. Alhoewel er geen aanwijzingen zijn dat mensen in Nederland een aanslag voorbereiden, blijft het voorstelbaar dat dit kan gebeuren. Aanslagen in Europa zijn doorgaans provisorisch, worden gepleegd door eenlingen en kennen weinig slachtoffers. De jihadistische dreiging is geenszins verdwenen. Daarom blijft het dreigingsniveau op 3 van de 5 staan. Dat blijkt uit het 53ste Dreigingsbeeld van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV).

Frank van Summeren, adviseur bij RONT Management Consultants en docent op de training casus en procesregie op zorg en veiligheid.

Gepolariseerd debat met scherpe randen

Sinds de uitbraak van het coronavirus heeft het maatschappelijk ongenoegen zich zowel online als offline verder gemanifesteerd. Een deel van de verschillende groepen en individuen vindt elkaar in het afwijzen van de overheid of overheidsbeleid. Dit gebeurt niet zozeer vanuit ideologische motieven, maar vanwege gevoelens van onrechtvaardigheid, groot onbehagen of een andere werkelijkheidsbeleving. Mensen die de overheid, wetenschap en traditionele media al langer wantrouwen, kunnen hun denkbeelden bevestigd zien in complottheorieën en desinformatie. Sociale media spelen daarbij een faciliterende en mobiliserende rol en fungeren als een soort blaasbalg. Behalve de relatief brede, gemêleerde activistische bovenlaag, bestaat er een radicale onderstroom met soms extremistische gedragingen, zoals het belagen van journalisten en politici of, het intimideren van politiemensen.

Rechts-extremistische geweldsdreiging is voorstelbaar

De uitbraak van het coronavirus en de genomen maatregelen om het virus onder controle te krijgen, hebben niet geleid tot een verhoogde dreiging van rechts-extremisme in Nederland. Gekende groepen hebben doorgaans geringe invloed, zijn verdeeld en zoeken voornamelijk aansluiting bij actuele thema’s. De ontwikkelingen online staan hier los van: juist op digitale platforms kunnen eenlingen mogelijk radicaliseren door contacten met gelijkstemden. Een aanslag uit rechts-extremistische hoek blijft vooral vanwege online ontwikkelingen voorstelbaar.

Opleving ISIS in Syrië en Irak

Vergeleken met vorig jaar vertoont ISIS verhoogde activiteit in Syrië en Irak. Sinds de val van ‘het kalifaat’ is de aanslagdreiging verminderd, maar niet verdwenen. ISIS heeft nog steeds de ambitie aanslagen te plegen in Europese landen. Daartoe probeert de groepering structuren en netwerken op te zetten, waarbij sympathisanten en aanhangers binnen Europa een rol kunnen spelen en in contact kunnen komen met ISIS-leden in Syrië. De coronapandemie heeft de mogelijkheid voor uitreizigers om terug te keren naar Europa tijdelijk ingeperkt.

Jihadistische beweging in Nederland verdeeld, maar onvoorspelbaar

De directe geweldsdreiging die van de Nederlandse jihadistische beweging uitgaat, lijkt enigszins afgenomen door sociale en ideologische versplintering, demotivatie en het ontbreken van krachtige leiders en aanjagers. De meeste activiteiten zijn geweldloos, maar de dreiging onvoorspelbaar. Onder sommige Nederlandse jihadisten leeft nog altijd de intentie om in Nederland een aanslag te plegen. Waakzaamheid voor enkelingen uit de beweging blijft geboden. De komende jaren zijn bepalend voor de jihadistische beweging. Als deze verder desintegreert kan dat leiden tot een krimp en een minder ontvankelijke omgeving voor jihadisten die uit gevangenschap terugkeren in de samenleving. Dat betekent aanhoudende overheidsdruk en onverminderde inzet van repressieve maatregelen.

Politiek-salafistische aanjagers zetten hun activiteiten voort

Aanjagers proberen hun politieke slagkracht te versterken door hun achterban te voeden en te mobiliseren. Zowel voor individuele zaken, zoals solidariteit met de imam van de Haagse as-Soennah moskee, of de ontslagen directeur van het Cornelius Haga Lyceum, als voor politieke vraagstukken, zoals het rapport van de Parlementaire Onderzoekscommissie Ongewenste Beïnvloeding (POCOB).

Het tbs-systeem wordt verder verbeterd door de capaciteit en kwaliteit van de forensische zorg te verhogen, de regie op tbs-behandelingen te verbeteren en de manier waarop verlof verleend wordt aan te scherpen. Dat schrijft minister Dekker (Rechtsbescherming) in een brief aan de Tweede Kamer, naar aanleiding van twee rapporten van de Inspectie Justitie en Veiligheid.

Frank van Summeren, adviseur bij RONT Management Consultants en docent op de training casus en procesregie op zorg en veiligheid.

Minister Dekker: “Het is goed dat de inspectie ons scherp houdt. We zijn weliswaar een eind op de goede weg, maar we zijn er nog niet. Honderd procent garantie dat we vrij van incidenten blijven, is nooit te geven. Maar ik denk dat we met een aantal aanvullende maatregelen wel het tbs-systeem verder kunnen verbeteren. Verder vind ik het belangrijk dat we ook in de toekomst blijven leren van dingen die niet goed gaan. Ook tbs is en blijft mensenwerk en vraagt blijvend aandacht.”

Capaciteit vergroten

Aan het einde van de tbs-behandeling stromen tbs-ers door naar een instelling met een lager beveiligingsniveau of bijvoorbeeld beschermd wonen. De Inspectie signaleert een knelpunt bij de hoeveelheid en de kwaliteit van deze plekken voor tbs-ers aan het einde van hun behandeling. De tbs-instellingen raken behoorlijk vol doordat de doorstroom en de uitstroom hierdoor stokken. Dat signaal is heel helder en daarom wordt er actie ondernomen. Op korte termijn komen er meer plekken in de forensische zorg, vooral deze plekken die nodig zijn om uit te kunnen stromen. Ook gaat er meer gestuurd worden op de kwaliteit van zorg. Dit gaat o.a. gebeuren bij de inkoop van de zorg door de Dienst Justitiële Inrichtingen. Zij gaan hier gerichtere afspraken over maken met de tbs-klinieken en andere forensische zorginstellingen.

Regie verbeteren

Om de regie op tbs-behandelingen te verbeteren, worden een aantal maatregelen genomen. Ten eerste constateert de inspectie dat generieke maatregelen soms het nodige maatwerk in de tbs in de weg zitten, waardoor de druk op tbs-klinieken oploopt. Een voorbeeld hiervan is het vanzelfsprekend intrekken van verlof voor de duur van een jaar als een tbs-er zich niet aan de regels houdt. Denk daarbij aan het niet terugkomen na verlof. Deze algemene regel legde in sommige gevallen disproportioneel veel druk op de behandeling. Daarom wordt deze afgeschaft, waardoor er meer ruimte komt voor maatwerk. Uiteraard worden bij nieuwe verlofaanvragen altijd eerdere misstappen meewogen. Als verlof niet verantwoord is, wordt het niet toegekend. Ten tweede blijft de inzet op het verbeteren van de personele bezetting in tbs-klinieken onverminderd doorgaan. De inspectie signaleert dat tbs-klinieken geconfronteerd worden met onder andere een gebrek aan vast personeel, waardoor er sprake is van een hoge werkdruk. De Taskforce Veiligheid en Kwaliteit is afgelopen augustus de arbeidsmarktcampagne “Werken in de forensische zorg” gestart. Via de website www.werkeninforensischezorg.nl, verschillende radiocommercials en een magazine over werken in de forensische zorg wordt het werk in deze belangrijke sector onder de aandacht gebracht.

Verlof aanscherpen

De inspectie merkt op dat het verlenen van verlof op een zorgvuldige manier gebeurt. Toch zijn er mogelijkheden om de toetsing van de basis waarop verlof wordt verleend te verbeteren. Uit de rapporten blijkt dat het nodig is de afspraken rondom het aanleveren van informatie voor de toetsing van verlof aan te scherpen, bijvoorbeeld bij een overplaatsing naar een externe voorziening. De externe verloftoetsing door het Adviescollege Verloftoetsing Tbs (AVT) is een van de speerpunten van het tbs-stelsel. Het AVT kan alleen haar belangrijke taak gedegen uitvoeren als ze over alle relevante informatie beschikt. Het AVT organiseert binnenkort een conferentie met de klinieken over hoe bestaande processen en procedures kunnen worden verbeterd. Daarnaast is het bij incidenten zo, dat wat er geleerd wordt uit evaluaties, niet altijd volledig met de Inspectie gedeeld kan worden door het medisch beroepsgeheim. Dit gaan we aanpassen met een reparatiewet die op dit moment bij de Raad van State ligt voor advies.