Terroristische dreiging licht toegenomen: kans op aanslag in Nederland is reëel

De terroristische dreiging is de afgelopen maanden wederom licht toegenomen, als gevolg van onder meer de oorlog in Gaza, Koranschendingen en de dreiging die voortkomt vanuit jihadistische netwerken. Mede daarom blijft het dreigingsniveau op 4 staan, wat betekent dat er een reële kans is dat een aanslag in Nederland zal plaatsvinden. Dit staat in het verschenen Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland (DTN) juni 2024 van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). Afgelopen december, werd het dreigingsniveau al verhoogd van niveau 3 (voorstelbaar) naar niveau 4 (substantieel).

Frank van Summeren, adviseur bij RONT Management Consultants en docent op de training casus en procesregie op zorg en veiligheid.

Jihadistische dreiging blijft substantieel en ontwikkelt zich ook online

Het jihadisme blijft de belangrijkste terroristische dreiging tegen Nederland, waarbij aanhangers worden gevoed door propaganda met beelden van de oorlog in Gaza en koranschendingen in Nederland. De afgelopen 6 maanden hebben dergelijke beelden geleid tot verschillende (voorbereidingen tot) terroristische geweldsdaden in Nederland en Europa.

Ook blijven in Europa aanwezige netwerken een terroristische dreiging vormen tegen Nederland en andere Europese landen. Sommige netwerken opereren autonoom, andere staan in contact met ISIS-groeperingen in andere delen van de wereld. Een bijzondere rol is daarin weggelegd voor ISKP, de van oorsprong Afghaanse tak van ISIS. ISKP en andere gelieerde netwerken in Europa bestaan voornamelijk uit personen afkomstig uit Centraal-Azië. Een deel van hen had zich eerder aangesloten bij jihadistische strijdgroepen in Syrië en Irak.

Daarnaast radicaliseren in Nederland en omringende landen personen online, dit gaat buiten de gekende jihadistische netwerken om. Onder hen bevinden zich soms zeer jonge personen. Sommigen van hen treffen ook daadwerkelijk voorbereidingen om een aanslag te plegen of plegen een aanslag, zo blijkt uit verschillende arrestaties in Europa.

Geweldspotentieel binnen rechts-terroristische onlinemilieu

Het Nederlandse rechts-extremistische landschap bestaat verder voornamelijk uit groepen die streven naar normalisering van het rechts-extremistische gedachtegoed en het weerbaar maken van het ‘blanke ras’ door fysieke training, hieronder vallen ook de zogenoemde ‘active clubs’. Dergelijke groepen zijn nog steeds klein in aantal en beperkt in omvang, maar hebben soms een groot online bereik. Zij zeggen geweld tegen personen in principe als contraproductief te beschouwen. De bredere acceptatie van hun gedachtegoed kan echter leiden tot een toenemende intolerantie tegen de overheid, minderheden en politieke opponenten. Dit kan op termijn mogelijk drempelverlagend werken wanneer het gaat om de inzet van geweld. De onderlinge samenwerking tussen dit soort groepen lijkt zowel nationaal als internationaal toe te nemen.

Het Nederlandse rechts-extremistische landschap bestaat verder voornamelijk uit groepen die streven naar normalisering van het rechts-extremistische gedachtegoed en het weerbaar maken van het ‘blanke ras’ door fysieke training, hieronder vallen ook de zogenoemde ‘active clubs’. Dergelijke groepen zijn nog steeds klein in aantal en beperkt in omvang, maar hebben soms een groot online bereik. Zij zeggen geweld tegen personen in principe als contraproductief te beschouwen. De bredere acceptatie van hun gedachtegoed kan echter leiden tot een toenemende intolerantie tegen de overheid, minderheden en politieke opponenten. Dit kan op termijn mogelijk drempelverlagend werken wanneer het gaat om de inzet van geweld. De onderlinge samenwerking tussen dit soort groepen lijkt zowel nationaal als internationaal toe te nemen.

Klein deel anti-institutionele beweging en ‘soevereinen’ geweldsbereid

Het uitdragen van het narratief over een ‘kwaadaardige elite’ door de anti-institutionele beweging wakkert wantrouwen aan tegen democratische instituties en ondermijnt het functioneren van de democratische rechtsorde. Bij een klein deel van de aanhangers vormt dit narratief een opmaat naar intimidatie en geweld. Het ondermijnen van de democratische rechtsorde kan ook van binnenuit gebeuren, wanneer aanhangers van het ‘kwaadaardige-elite-narratief’ binnen de door hen gewantrouwde instituties werken en hun gedachtegoed actief uitdragen.

Ten minste enkele 10 duizenden zelfverklaarde soevereinen vormen een prominente groep binnen de Nederlandse anti-institutionele beweging. Een deel van hen beschouwt de Nederlandse wet- en regelgeving als ongeldig en zij weigeren bijvoorbeeld belasting te betalen. Vanuit deze groep vinden regelmatig confrontaties plaats met de politie, deurwaarders en anderen die namens de overheid handelen. Soms gaat dit gepaard met agressie, bedreigingen en geweld. Een kleine minderheid van de soevereinen in Nederland is bereid om offensief geweld te gebruiken tegen de vermeende ‘kwaadaardige elite’. Bij meerdere zelfverklaarde soevereinen werden (vuur)wapens en munitie aangetroffen.

Links-extremisme

De ontwikkelingen in relatie tot links-extremisme worden gevolgd. Deze ontwikkelingen zorgen op dit moment voor een beperkte gewelddadige extremistische of terroristische dreiging in Nederland. In de toekomst is het voorstelbaar dat enkelingen in deze groep geweld noodzakelijk achten om hun doelen te bereiken. Vooralsnog zien we de laatste tijd wel hardere acties, maar die blijven vooral in de sfeer van intimidatie. Denk hierbij aan doxing, waarbij persoonlijke gegevens online worden gezet. Daarnaast sluiten links-extremisten bijvoorbeeld aan bij pro-Palestina demonstraties bij universiteiten, die in enkele gevallen gepaard gingen met openbare ordeverstoringen, vernielingen en geweld tegen de politie.

Dreigingsniveau

In december 2023 werd het dreigingsniveau in Nederland verhoogd van 3 naar 4. Sindsdien is de kans op een aanslag ‘substantieel’. Aan het dreigingsniveau zijn geen standaardmaatregelen of landelijke adviezen gekoppeld. Met de gedetailleerde informatie uit het DTN worden veiligheidspartners (zoals politie, gemeenten en ministeries) in staat gesteld om maatregelen te nemen om de dreiging het hoofd te bieden. Uiteraard zijn alle veiligheidspartners alert en wordt voortdurend bezien waar en op welke wijze eventuele aanvullende maatregelen nodig zijn. In de afgelopen periode zijn waar nodig ook extra veiligheidsmaatregelen genomen, waarover nooit mededelingen worden gedaan. Het dreigingsniveau is daarnaast ook een manier om de samenleving extra bewust te maken van en te infomeren over de dreiging.

Minister Weerwind past wetsvoorstel aan om grondrechten te waarborgen

Minister Weerwind voor Rechtsbescherming zet de volgende stap in het wijzigen van de Penitentiaire beginselenwet. Hij heeft zijn wijzigingsvoorstel naar de Raad van State gestuurd voor advies, een vereiste tussenstap voordat hij de wijzigingen indient bij de Tweede Kamer. Deze aanpassing is nodig omdat de Tweede Kamer amendementen heeft aangenomen die onder andere mogelijk maken dat gesprekken tussen advocaten en cliënten worden opgenomen. Dit is in strijd met de Grondwet, het EVRM en het Europees recht, zoals de Raad van State en minister Weerwind hebben aangegeven. Met het nieuwe wetsvoorstel worden deze amendementen teruggedraaid.

Frank van Summeren, adviseur bij RONT Management Consultants en hoofddocent op de jaaropleiding integrale aanpak ondermijning van SBO.

In strijd met grondrechten

Minister Weerwind: “Het wetsvoorstel zoals het in de Tweede Kamer ligt is in strijd met grondrechten. De Raad van State is daar duidelijk over. Dat kan en wil het kabinet niet voor zijn rekening nemen. Een vuist maken tegen voortgezet crimineel handelen in detentie heeft mijn prioriteit. Daarom kom ik nu met een nieuw voorstel zodat de maatregelen binnen de regels van onze rechtsstaat passen.”

Vergaande beperkingen

Het wetsvoorstel van minister Weerwind is bedoeld om verregaande beperkingen in de communicatie met de buitenwereld mogelijk te maken voor gedetineerden geplaatst in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) of Afdelingen voor Intensief Toezicht (AIT). Ook wordt er visueel toezicht mogelijk op het contact tussen gedetineerden en hun advocaat en komt er een maximum van 2 advocaten per gedetineerde. Daarnaast kan de minister door middel van de bevelsbevoegdheid nog verdergaande beperkingen individueel opleggen. Deze maatregelen zijn hard nodig om crimineel handelen tegen te gaan, maar ook voor de veiligheid van advocaten die risico lopen om door gedetineerden onder druk te worden gezet.

Amendementen onverenigbaar met de Grondwet

In het debat over de wijziging van de Penitentiaire beginselenwet gaf minister Weerwind aan dat het opnemen van gesprekken tussen gedetineerden en advocaten in strijd is met belangrijke grondrechten. De door de Tweede Kamer aangenomen amendementen voegen deze mogelijkheid desondanks toe aan de wet. Daarom heeft minister Weerwind aan de Raad van State gevraagd of zij die zienswijze deelt. De Afdeling advisering van de Raad van State adviseert dat de toegevoegde amendementen een inmenging vormen in het recht op vertrouwelijke communicatie, zoals beschermd in artikel 6 en artikel 8 EVRM. De Afdeling concludeert, net als de minister, dat de amendementen onverenigbaar zijn met de Grondwet, het EVRM en het Unierecht.

Wijzigingsvoorstel

Het aangepaste voorstel draait de amendementen die zien op vormen van auditief toezicht terug. Daarnaast is er een amendement aangenomen waarmee de contactmomenten (telefoon- en bezoekrechten) bij wet worden vastgelegd. Ook op dit amendement is een advies van de Raad van State gekomen waarin wordt aangegeven dat dit amendement in strijd is met artikel 8 EVRM. Naar aanleiding van dit advies zal het wetsvoorstel ook ten aanzien van de telefoon- en bezoekrechten worden gewijzigd. Het nieuwe wijzigingsvoorstel kan na advies van de Raad van State worden ingediend bij de Tweede Kamer.

Plan van aanpak Stop Femicide! gepresenteerd

Het plan van aanpak Stop Femicide! is gepresenteerd. Femicide is dodelijk geweld tegen vrouwen en meisjes en komt in alle lagen en delen van de Nederlandse samenleving voor. Het kabinet wil er alles aan doen om femicide en andere vormen van geweld tegen vrouwen en meisjes te voorkomen. Daarom zet het kabinet onder andere in op het beter herkennen van geweldssignalen door bijvoorbeeld politie, justitie en Veilig Thuis en eerder ingrijpen bij huiselijk geweld om escalatie te voorkomen. Bij het maken van de aanpak is intensief samengewerkt met nabestaanden van femicide-slachtoffers, ervaringsdeskundigen van huiselijk geweld en kindermishandeling, organisaties die in de praktijk werken met slachtoffers en plegers van huiselijk geweld en kindermishandeling en wetenschappelijke instituten.

Frank van Summeren, adviseur bij RONT Management Consultants en docent op de training casus en procesregie op zorg en veiligheid.

Sneller en beter in actie komen

Staatssecretaris Maarten van Ooijen (Volksgezondheid, Welzijn en Sport): “Femicide is een probleem van de hele samenleving. Het is te groot en te complex om alleen naar de zorg, politie, justitie of onderwijs te kijken voor een oplossing. Het is dan ook essentieel om samen alles te doen wat we kunnen om het broodnodige verschil te maken. De aanpak die we vandaag presenteren is erop gericht dat we samen op allerlei manieren sneller en beter in actie komen als er gevaar dreigt. Het is zeker geen knop die je omzet waarmee zaken voortaan beter zijn geregeld. We zullen hard moeten blijven werken om steeds het beste te blijven doen voor vrouwen en meisjes. We zullen nabestaanden hier de komende jaren bij blijven betrekken en onze plannen aanscherpen waar dat nodig is.”

Beschermen, opsporen, herhaling voorkomen en daders straffen

Minister Franc Weerwind (Rechtsbescherming): “Vrouwen worden veel te vaak slachtoffer van geweld. Uit jaloezie, controledrang, angst of haat. Soms zelfs met dodelijke gevolgen. Elk slachtoffer van femicide is er 1 te veel. We hebben geen dag te verliezen om femicide te stoppen. En daarvoor hebben we iedereen hard nodig: in de politiek maar ook bij de politie, het OM, Veilig Thuis en de samenleving. Samen kunnen we potentiële slachtoffers beter beschermen, de opsporing verbeteren, herhaling voorkomen en daders gepast straffen. In dit plan van aanpak staan concrete stappen voor deze samenwerking.”

Emancipatie en veiligheid van vrouwen

Minister Robbert Dijkgraaf (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap): “Femicide is de verschrikkelijkste uiting van genderongelijkheid die je je kunt voorstellen. De grondoorzaken van dit geweld liggen verankerd in de sociale normen van onze samenleving over hoe mannen en vrouwen met elkaar omgaan. Als minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap met portefeuille emancipatie ben ik blij dat er nu een plan van aanpak tegen femicide ligt. Ik wil de nabestaanden van femicide slachtoffers danken voor hun jarenlange inzet om dit op de politieke agenda te krijgen en voor hun belangrijke bijdrage aan dit plan. Ik zie het als een opdracht aan ons allemaal om genderstereotype beelden te blijven doorbreken en scheve machtsverhoudingen tegen te gaan. Daarmee dragen we bij aan de emancipatie en veiligheid van vrouwen.”

Rode vlaggen

Bij de meeste gevallen van moord en doodslag op vrouwen is de dader (ex-)partner of familielid. Daarom bouwt de aanpak van femicide voort op de aanpak van huiselijk geweld, met extra aandacht voor het vergroten van deskundigheid specifiek over femicide en samenwerking tussen betrokken partijen. Het plan bestaat uit 4 pijlers waarbinnen 10 prioriteiten zijn benoemd die de komende 2 jaar met voorrang opgepakt worden. Het is belangrijk om signalen beter te herkennen die kunnen wijzen op femicide, zogenaamde rode vlaggen. Voorbeelden hiervan zijn onder andere: stalking, intieme terreur of bedreiging. Het creëren van bewustwording en het bieden van duidelijke handelingsperspectieven zijn hierbij essentieel, voor professionals, mogelijke slachtoffers en omstanders. Bij vermoedens of signalen van geweld of stalking, is een juiste en vooral tijdige reactie van groot belang voor de bescherming van slachtoffers en de aanpak van de plegers. Prioriteiten zijn zowel het verbeteren van de strafrechtelijke aanpak van psychisch geweld als de hulpverlening voor slachtoffers.

Vrouwenmoord in beeld

Femicide raakt vrouwen uit alle lagen van de bevolking en is niet gerelateerd aan geloof of financiële status. Er is vaak sprake van ongelijkheid, dwang en controle. In de periode 2018-2022 zijn er volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) 172 van de 217 gedode vrouwen omgebracht door iemand uit de huiselijke kring. Dat is bijna 80%. Het aantal jaarlijkse slachtoffers van femicide is gedurende deze periode niet afgenomen. Dit onderstreept het belang van een plan van aanpak om femicide te stoppen. Het plan zal samen met gemeenten, regio’s en veldpartijen ook regionaal en lokaal vertaald worden.

Autoriteit kan hostingbedrijven verplichten online kinderporno te verwijderen van servers

Op straffe van een bestuurlijke boete kunnen hostingbedrijven worden verplicht om hun servers op te schonen van online materiaal van seksueel kindermisbruik en het schadelijke beeldmateriaal ontoegankelijk te maken voor internetgebruikers. Dat is straks mogelijk, omdat de Eerste Kamer heeft ingestemd met de Wet bestuursrechtelijke aanpak online kinderpornografisch materiaal.

Frank van Summeren, adviseur bij RONT Management Consultants en hoofddocent op de jaaropleiding integrale aanpak ondermijning van SBO.

De uitvoering van de wet kan snel daadwerkelijk worden opgepakt, omdat de de Autoriteit online Terroristisch en Kinderpornografisch Materiaal (ATKM) sinds de inwerkingtreding van de uitvoeringswet verordening terroristische online-inhoud al bestaat. Naar verwachting kan de ATKM vanaf 1 juli dit jaar op basis van deze nieuwe wet gaan optreden tegen online beeldmateriaal van seksueel kindermisbruik. Foute en nalatige hostingbedrijven die na een melding beeldmateriaal van seksueel kindermisbruik deze niet snel verwijderen, riskeren straks een boete. Die boete is omzetafhankelijk en kan bij herhaalde overtredingen oplopen tot maximaal 10 procent van de bedrijfsomzet.

Minister Yeşilgöz-Zegerius van Justitie en Veiligheid: “Snelle verwijdering door hostingbedrijven is enorm belangrijk in de aanpak van online kinderpornografisch materiaal. Deze bedrijven vervullen vanuit ons land dankzij onze goede digitale infrastructuur een grote rol in het wereldwijde internet. Deze bijzondere positie schept ook verplichtingen om kinderen te beschermen tegen online seksueel misbruik. Naast de strafrechtelijke aanpak van seksueel misbruik, moeten we er alles aan doen om dit gruwelijke beeldmateriaal van het internet te krijgen. Ook als ouder materiaal online blijft rondzwerven is dat zeer schadelijk voor het leven van kinderen.’’

Gewelddadig of juist sluimerend: extremisme is een probleem van de hele samenleving

Zowel de gewelddadige als de sluimerende dreiging van extremisme is een probleem van iedereen en vraagt dan ook om een gezamenlijke inspanning. Er is blijvend aandacht nodig van zowel de overheid, professionals als maatschappelijke organisaties. Alleen zo kunnen we de dreiging van extremisme het hoofd bieden. Dat staat in de eerste Nationale Extremismestrategie 2024-2029 die minister Yeşilgöz-Zegerius (Justitie en Veiligheid), minister De Jonge (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) en minister Van Gennip (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) naar de Tweede Kamer hebben gestuurd.

Frank van Summeren, adviseur bij RONT Management Consultants en docent op de training casus en procesregie op zorg en veiligheid.

Er zijn al langer zorgen over de toename van extremisme en de dreiging die daarvan uitgaat. Ruimte voor kritiek, demonstraties en ander activisme binnen de grenzen van de wet zijn essentieel binnen onze maatschappij. De grens van die ruimte ligt bij het ondermijnen of bedreigen van de democratische rechtsorde zelf. Daar gaat deze strategie over. Er is al een stevige basis als het gaat om de aanpak van extremisme in Nederland. In de nieuwe strategie is gebundeld wat er al gedaan wordt om deze dreiging aan te pakken en waar dat nog scherper kan. De strategie richt zich op 3 pijlers: breed voor de gehele samenleving op het bevorderen van een veerkrachtige en open samenleving. En specifiek gericht op extremisme op het beschermen van de democratische rechtsorde en het bestrijden van uitwassen van extremisme.

Bevorderen van een veerkrachtige open samenleving

Een veerkrachtige en open samenleving is belangrijk om de voedingsbodem en vatbaarheid voor extremisme te verkleinen en weerbaarheid tegen extremistische denkbeelden te vergroten. De overheid ondersteunt gemeenten, professionals en maatschappelijke organisaties door kennis en instrumenten aan te reiken die individuen en groepen kunnen beschermen tegen radicalisering, polarisatie, discriminatie en racisme. Bijvoorbeeld deskundigheid op het gebied van conflicthantering, demonstratierecht of het voeren van lastige gesprekken. Samenwerking tussen onder andere onderwijs, welzijn, zorg en het veiligheidsdomein is cruciaal. Dit vraagt om bewustwording, expertise en een gedeelde taal om signalen te herkennen en met zorgen om te gaan.

Ruimte voor verschil van mening, tegenspraak en kritiek

Minister van Gennip: “Een samenleving waarin iedereen mee kan doen, zich verbonden voelt en gelijkwaardige kansen heeft. Dat is voor mij een weerbare en veerkrachtige samenleving. Dit is niet vanzelfsprekend. Het vergt hard werken van de overheid, maatschappelijke organisaties en natuurlijk van inwoners en gemeenschappen zelf. Kijk naar elkaar om en ga het gesprek aan, ook als je het niet met elkaar eens bent. Want juist binnen een open samenleving is ruimte voor verschil van mening, tegenspraak en kritiek. Zolang je dat respectvol doet en elkaar blijft zien als mens.”

Beschermen van de democratische rechtsorde tegen extremistische invloeden

Het is belangrijk dat we de democratische rechtsorde in ons land blijven beschermen tegen extremistische invloeden. Hierin is een rol weggelegd voor de samenleving en de overheid. Het voeren van een open dialoog met elkaar is daar bijvoorbeeld een onderdeel van. Waar nodig moeten  we onze politieke ambtsdragers en het publieke debat beschermen. Tegen strafbare uitingen, maar ook tegen content die niet strafbaar is, maar wel schadelijk is voor de samenleving. Zoals content die extremistisch gedachtegoed normaliseert of desinformatie. Dit doen we door mogelijkheden te geven aan mensen om informatie te controleren en door desinformatie tegen te spreken wanneer dat noodzakelijk is. Op nationaal en Europees niveau wordt het gesprek gevoerd met socialmediaplatformen over hoe de veelvuldige verspreiding van desinformatie kan worden tegengegaan. 

Democratische rechtstaat

Minister De Jonge: “De democratische rechtsstaat staat aan de basis van onze vrije en open samenleving. In landen om ons heen zien we dat dat niet altijd vanzelfsprekend is. Daarom moeten we onze democratische rechtsstaat continu beschermen en vernieuwen. Dat doen we onder meer door onze politici weerbaar te maken tegen bedreiging en intimidatie. En geven we ruimte aan een open debat dat weerbaar is tegen desinformatie. Dat vraagt iets van ons allemaal.”

Bestrijden van uitwassen van extremisme

Om extremistisch geweld of wetsovertredingen te voorkomen is het nodig zo vroeg mogelijk in te kunnen grijpen, de impact te beperken en waar nodig deze uitwassen van extremisme te bestrijden. De aanpak van gewelddadig extremisme is niet nieuw. Gemeentes voeren bijvoorbeeld multidisciplinaire casusoverleggen, nemen waar nodig maatregelen en zetten op maat gemaakte interventies in. De online-omgeving fungeert steeds meer als een katalysator voor hate speech, extremistische boodschappen die ook kunnen bijdragen aan de normalisering van extremistisch gedachtengoed. Dit zorgt voor veel online onveiligheid. Daarom wordt er fors ingezet op de aanpak van extremistische uitingen. Bijvoorbeeld door platformen die niet meewerken via internationale kanalen ter verantwoording te roepen. Ook worden extremistische sprekers die oproepen tot haat en geweld waar mogelijk geweerd. Hun toegang tot Nederland kan worden geweigerd als er sprake is van een gevaar voor de openbare orde of gevaar voor de nationale veiligheid. Ook aanjagers die anderen mogelijk aanzetten tot geweld, haatzaaien of het verspreiden van extremistisch gedachtengoed, worden opgespoord en aangepakt.

Open democratie

Minister Yeşilgöz: ”In onze open democratie moet er altijd plaats zijn voor kritiek en demonstraties maar we moeten niet naïef zijn. Dit mag niet worden misbruikt voor het verspreiden van  extremistische boodschappen, het prediken van haat of oproepen tot geweld. Dat moeten we altijd blijven bestrijden. Dit moet laagdrempelig en ook lokaal opgepakt kunnen worden. Daarom moeten we gemeenten blijven steunen om hier scherp op te blijven handelen.”  

Over de Nationale Extremismestrategie

De Nationale Extremismestrategie is tot stand gekomen onder coördinatie van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) in samenwerking met meerdere departementen en ketenpartners en bouwt voort op de analyse van extremisme van het Analistennetwerk Nationale Veiligheid van oktober vorig jaar.

Start Nationale Jeugdstrategie met duurzame en structurele betrokkenheid van jongeren

Er komt een nationale jeugdstrategie, waarin jongeren inspraak krijgen op beleid rondom thema’s die invloed hebben op hun leven. Staatssecretaris Maarten van Ooijen van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) heeft hiervoor samen met de Nationale Jeugdraad (NJR) een plan opgesteld, in reactie op een unaniem aangenomen motie. Van Ooijen maakt dat namens meerdere bewindspersonen bekend in een brief aan de Tweede Kamer.

Frank van Summeren, adviseur bij RONT Management Consultants en docent op de training casus en procesregie op zorg en veiligheid.

De nationale jeugdstrategie is een domeinoverstijgende langetermijnvisie op thema’s die voor jongeren tussen de 12 en 29 belangrijk zijn. Er worden ook afspraken in meegenomen over de manier waarop jongeren duurzaam en structureel betrokken worden bij het maken van beleid. Van Ooijens brief naar de Kamer is ondertekend door minister Karien van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid,  minister Robbert Dijkgraaf van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, en mede namens minister Carola Schouten voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen, minister Franc Weerwind voor Rechtsbescherming, minister Hugo de Jonge van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en minister Rob Jetten voor Klimaat en Energie.

Het belang van een jeugdstrategie

Het belang van een nationale jeugdstrategie werd voor het eerst in 2021 onderstreept door het Jongerenplatform van de Sociaal Economische Raad. In 2023 riep de Tweede Kamer op tot een jeugdstrategie, door het unaniem aannemen van een motie van voormalig CDA-Kamerlid Hilde Palland. Sindsdien heeft het ministerie van VWS samen met andere ministeries nauw samengewerkt met NJR en een plan opgesteld voor de totstandkoming van een nationale jeugdstrategie. De ontwikkeling verloopt in 2 fases. In de 1e fase wordt een representatieve jongerenregiegroep samengesteld. Deze groep brengt met jongeren uit het hele land belangrijke thema’s en oplossingen voor jongeren in kaart. NJR heeft samen met andere jongerenorganisaties een actieve rol in het faciliteren van deze betekenisvolle participatie van jongeren. In de 2e fase is het aan een volgend kabinet om keuzes te maken over de concrete maatregelen van de jeugdstrategie en de manier waarop de jeugdstrategie in beleid geïmplementeerd wordt.

Positie jongeren structureel verbeteren

Kimberley Snijders (NJR): “De grote problemen waar jongeren mee te maken hebben, onder meer op het gebied van geld, wonen en mentale gezondheid, zijn complex en met elkaar verweven. We kunnen de positie van jongeren alleen structureel verbeteren met een overkoepelende strategie waarbij ministeries met elkaar samenwerken. We pleiten hier vanuit NJR al lang voor en nu gaat het echt gebeuren. Dat is fantastisch. Een absolute mijlpaal voor jongeren. Én een sterke basis voor effectief jongerenbeleid van het nieuwe kabinet.”

Prominente problemen

Staatssecretaris Maarten van Ooijen (VWS): “Kinderen en jongeren die nu opgroeien hebben te maken met hele prominente problemen, zorgen en uitdagingen. Van klimaat tot veiligheid en van woningmarkt tot arbeidsmarkt, om er maar een paar te noemen. Daarom is het in deze tijd extra belangrijk om jongeren zo goed mogelijk te betrekken bij hoe we als samenleving en politiek bezig zijn met al die vraagstukken. Vandaag is een belangrijke volgende stap in een proces dat er in de komende periode op is gericht om dat voor elkaar te krijgen. Jongeren hebben de toekomst. Hun inbreng en deelname bij het maken van toekomstplannen is dan ook van essentieel belang.”

Opeenstapeling van problemen

NJR stelt dat het van cruciaal belang is dat de positie van jongeren wordt verbeterd, en wijst daarbij op de verslechterde positie van jongeren. Dit blijkt uit verschillende recente onderzoeken over onder andere de financiële moeilijkheden, problemen met huisvesting en de verslechterde mentale gezondheid die jongeren ervaren. Ook maken jongeren zich zorgen over problemen rondom klimaatverandering, onderwijs en jeugdzorg. De meest recente Monitor Brede Welvaart van CBS (15 mei 2024) toont ook een groot verschil tussen generaties, waarbij jongere generaties het steeds minder goed krijgen.

Jongereninspraak in het buitenland

Duitsland, België, Ierland en Litouwen betrekken jongeren al langer structureel bij beleidsvorming. Zo werkt Duitsland sinds 2018 met een jeugdstrategie. Dit resulteerde in 163 concrete maatregelen voor jongeren binnen verschillende gebieden als participatie, onderwijs en klimaat. Ook op Europees niveau wordt het belang van jongereninspraak erkend: door middel van online inspraakrondes en panelgesprekken wil de Europese Commissie jongeren betrekken bij de totstandkoming van beleid.

Over NJR

NJR is de koepel van 35 landelijke jongerenorganisaties en daarmee het grootste jongerennetwerk in Nederland. Wij werken aan een wereld waarin alle jongeren zich thuis voelen, het beste uit zichzelf kunnen halen en positieve impact hebben op elkaar en op hun omgeving. Dagelijks werken en spreken wij met allerlei jongeren. Voor en door jongeren: dat is al jarenlang onze expertise. Wij weten daarom wat er speelt en wat belangrijk is.

Wetsvoorstel ‘Verbetering beschikbaarheid jeugdzorg’ ingediend bij Tweede Kamer

Het wetsvoorstel ‘Verbetering beschikbaarheid jeugdzorg’ is ingediend bij de Tweede Kamer. In het wetsvoorstel worden gemeenten verplicht om regionaal samen te werken bij de inkoop van specialistische jeugdzorg. Dit draagt bij aan de verbetering van de beschikbaarheid van jeugdzorg voor de meest kwetsbare kinderen en gezinnen en vermindering van administratieve lasten. Dit wetsvoorstel is een van de acties waarmee opvolging wordt gegeven aan de afspraken in de Hervormingsagenda Jeugd, die in overeenstemming met de VNG, jeugdhulpaanbieders, professionals en cliëntenorganisaties tot stand is gekomen.

Frank van Summeren, adviseur bij RONT Management Consultants en docent op de training casus en procesregie op zorg en veiligheid.

Beschikbare jeugdzorg

Staatssecretaris Maarten van Ooijen (VWS): “Jeugdzorg moet beschikbaar zijn voor alle jeugdigen en gezinnen in de meest kwetsbare situaties. We zien dat deze groep niet altijd tijdig passende jeugdzorg ontvangt. Dat willen we met dit wetsvoorstel verbeteren. Hiermee geven we uitvoering aan de Hervormingsagenda Jeugd, die als doel heeft dat elk kind en elk gezin tijdig passende zorg krijgt als dat nodig is.”

Regionale samenwerking

In het wetsvoorstel worden gemeenten verplicht om regionaal samen te werken bij de inkoop van specialistische jeugdzorg. Dat is nodig omdat  de schaal van individuele gemeente in veel gevallen te klein is om de specialistische jeugdzorg goed te kunnen organiseren. Verder zijn in het wetsvoorstel verplichtingen opgenomen over de bestuursstructuur en financiële bedrijfsvoering voor jeugdhulpaanbieders en gecertificeerde instellingen. Het wetsvoorstel regelt ook dat de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) onderzoeks- en toezichtstaken krijgt op het terrein van de Jeugdwet. Daarmee komt de beschikbaarheid van jeugdzorg beter in beeld en worden risico’s voor de beschikbaarheid van specialistische jeugdzorg sneller gesignaleerd.

Specialistische jeugdhulp

De verplichte regionale samenwerking geldt voor de inkoop van kinderbeschermingsmaatregelen, jeugdreclassering en bepaalde vormen van specialistische jeugdhulp. Het gaat dan om jeugdhulp die moeilijk op lokaal niveau te organiseren is, bijvoorbeeld vanwege de schaarste van de vraag of de complexiteit van de problematiek. Daarbij wordt bijvoorbeeld gedacht aan  jeugdhulp met verblijf, jeugdhulp in strafrechtelijk kader en crisisjeugdhulp die 24/7 beschikbaar moet zijn.

Bijdrage aan ambitie Hervormingsagenda

In de Hervormingsagenda Jeugd zijn meer maatregelen opgenomen voor de verbetering van het jeugdstelsel. Alle maatregelen samen dragen bij aan de ambitie van alle betrokken partijen, om de meest kwetsbare kinderen en gezinnen te voorzien van passende hulp, met de juiste deskundigheid, op het juiste moment en op de juiste plek. Het wetsvoorstel verbetering beschikbaarheid jeugdzorg is een belangrijke stap op weg naar verbetering van het stelsel.

Belastingdienst versterkt weerbaarheid tegen ondermijning

De Belastingdienst gaat meer doen om de organisatie weerbaarder te maken tegen criminele ondermijning. Bijvoorbeeld door het oprichten van een eigen veiligheidsbureau, het verder verbeteren van de gebruikersregistratie-logging-van applicaties die door medewerkers van verschillende dienstonderdelen worden gebruikt en door het versterken van de screening van eigen en extern personeel. Dat staat in de Kamerbrief over dit onderwerp van staatssecretaris Van Rij (Fiscaliteit & Belastingdienst) die vandaag naar de Tweede Kamer is verstuurd. In de brief wordt ook ingegaan op het aan de Kamer toegezegde onderzoeksrapport over het verbeteren van de weerbaarheid binnen de dienst door KPMG.

Frank van Summeren, adviseur bij RONT Management Consultants en hoofddocent op de jaaropleiding integrale aanpak ondermijning van SBO.

Eind 2022 werd de Belastingdienst geconfronteerd met verschillende concrete signalen van (mogelijke) corruptie en ondermijning binnen de organisatie. Daarom is de Belastingdienst meteen gestart met het Programma Weerbaarheid Ondermijning Belastingdienst (PWOB). Het doel van dit programma is de Belastingdienst en haar medewerkers weerbaarder te maken tegen corruptie en ondermijnende criminaliteit. Als onderdeel van het PWOB heeft de Belastingdienst KPMG opdracht gegeven om een onafhankelijk en extern onderzoek te doen naar de corruptie-aanpak van de Belastingdienst. De conclusies uit het rapport zijn stevig. KPMG concludeert dat het bewustzijn van integriteitsrisico’s is gegroeid, maar dat het bewustzijn van corruptierisico’s nog moet worden verbeterd. De Belastingdienst neemt deze conclusies uiterst serieus en werkt al aan verbeteringen.

Bewustzijn bij medewerkers

De Belastingdienst besteedt al veel aandacht aan het bewustzijn voor ondermijningsrisico’s. Zo zijn er meerdere opleidingen waarin medewerkers wordt geleerd om corruptie te herkennen en hoe hiermee moet worden omgegaan. Dit is een proces van de lange adem. Daarom komt er extra aandacht voor de ontwikkelende werkwijze van criminele organisaties en de wijze waarop zij medewerkers kunnen benaderen.

Eenduidige aanpak

Om de aansturing rond weerbaarheid verder te versterken en te verankeren wordt het Bureau Veiligheid & Integriteit (BV&I) opgericht. Dit bureau krijgt de verantwoordelijkheid om blijvend te zorgen voor een eenduidige aanpak tegen ondermijning. Daarnaast richt de BV&I zich op de bescherming van personeel en informatie en op het versterken van het bewustzijn van corruptierisico’s. Het BV&I moet eind 2024 operationeel zijn.

Toegang tot gegevens

Criminele organisaties zijn vooral geïnteresseerd in praktische informatie zoals adressen, kentekens en namen. Hiervoor gaan ze gericht op zoek naar Belastingdienstmedewerkers. Om dit tegen te gaan worden er op verschillende vlakken maatregelen genomen, denk aan het beheer van autorisaties tot systemen, logging en screenen. Bij het verlenen van nieuwe autorisaties wordt strenger gekeken of deze wel nodig zijn voor de betreffende functie. Daarnaast is op de meest risicovolle systemen software om te loggen en monitoren geïnstalleerd.

Veiligheidsrisico’s

KPMG concludeert dat waar binnen de Belastingdienst sprake is van een hoog verloop, of van veel gebruik van uitzendkrachten, de veiligheidsrisico’s groter zijn. Daarom wordt de screening versterkt op plekken waar risico’s rond ondermijning aanwezig zijn. De Belastingdienst gaat samen met uitzendbureaus onderzoeken wat hier voor nodig is. Tegelijk moet ook rekening gehouden worden met de privacy van medewerkers. Screening van kwetsbare functies wordt daarom opgepakt in afstemming met de medezeggenschap en vakbonden.

Dienstverlening

De Belastingdienst heeft in de afgelopen jaren een grote verbeterslag gemaakt op het gebied van dienstverlening. Om burgers en bedrijven goed en snel te helpen met vragen kregen medewerkers ruim toegang tot de systemen. Omdat de dienstverlening van de Belastingdienst te maken heeft met piekmomenten worden daarvoor deels uitzendkrachten gebruikt.

Kwetsbaarheid

Tegelijkertijd kan de focus op dienstverlening ook als gevolg hebben dat dit de Belastingdienst kwetsbaar maakt. In dat licht zijn al veel autorisaties voor medewerkers ingetrokken. Maatregelen zoals een strenger autorisatiebeheer gaan ervoor zorgen dat medewerkers minder toegang tot gegevens en systemen krijgen. Dit komt ten goede van de veiligheid, maar dit kan negatieve gevolgen hebben voor het niveau van dienstverlening dat in politiek en maatschappij wordt verwacht van de Belastingdienst. Zo kan dit bijvoorbeeld bij de BelastingTelefoon voor langere wachttijden zorgen, omdat burgers vaker moeten worden doorverbonden als er diverse systemen geraadpleegd moeten worden. Bij het ontwerpen en bouwen van nieuwe systemen worden dit soort eisen op het gebied van informatiebeveiliging en privacy standaard meegenomen.

Adviesvraag over straffen jeugdige delinquenten

Minister Weerwind (Rechtsbescherming) gaat de rechter vragen om de openstaande straffen te beoordelen van een  groep jeugdige delinquenten die door een stapeling van factoren hun straf nog niet hebben uitgezeten. Dat schrijft hij in een brief aan de Tweede Kamer.

Frank van Summeren, adviseur bij RONT Management Consultants en docent op de training casus en procesregie op zorg en veiligheid.

Op dit moment wachten nog 36 jeugdige delinquenten al ruim 3 tot 5 jaar op tenuitvoerlegging van hun celstraf. In verreweg de meeste gevallen bedraagt de openstaande straf minder dan een maand. Het vaakst betreft het een veroordeling voor vermogensdelicten zoals diefstal en heling.

Duidelijkheid bieden

Minister Weerwind: “Deze jongeren moeten ook door met hun leven. Het is niet meer uit te leggen dat sommigen nu al bijna 5 jaar deze straf als een zwaard van Damocles boven hun hoofd hebben hangen zonder duidelijkheid. Ik wil van de rechter horen of het nu alsnog tenuitvoerleggen van deze straffen nog enig strafdoel dient en daarmee deze 36 jongeren duidelijkheid bieden. En die duidelijkheid kan ook zijn: je moet alsnog je straf uitzitten.”

Wenselijkheid tenuitvoerleggen van de straf

De minister wil van de rechter weten of het alsnog tenuitvoerleggen van de straf passend is. Alle zaken worden daarom opnieuw voorgelegd aan de rechter; 6 zaken voor omzetting van de straf en 30 zaken voor een advies over de wenselijkheid van het alsnog tenuitvoerleggen, verminderen, veranderen of kwijtschelden van de oorspronkelijke straf.

Advies rechter richtinggevend

De rechter kijkt bij de beoordeling onder meer naar de huidige omstandigheden waarin de delinquent verkeert, vergeleken met de omstandigheden die bekend waren tijdens de veroordeling. Waar nodig wordt voor de beoordeling van de zaken advies ingewonnen bij de Raad voor de Kinderbescherming of de reclassering. Ook het slachtofferbelang kan door de rechter worden meegewogen. Zoals gebruikelijk is het advies van de rechter richtinggevend voor het definitieve besluit van de minister.

Wetsvoorstel betere bescherming tegen mensenhandel naar de Tweede Kamer

De strafbaarstelling van mensenhandel wordt uitgebreider en eenvoudiger. Hierdoor kunnen daders van mensenhandel beter opgespoord en vervolgd worden. Slachtoffers worden zo beter beschermd. Dit staat in het wetsvoorstel dat staatssecretaris Van der Burg van Justitie en Veiligheid mede namens minister Yeşilgöz-Zegerius van Justitie en Veiligheid en minister Van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid naar de Tweede Kamer stuurt. 

Frank van Summeren, adviseur bij RONT Management Consultants en hoofddocent op de jaaropleiding integrale aanpak ondermijning van SBO.

Daders harder aanpakken

Met dit wetsvoorstel zet het kabinet een belangrijke stap in het beter strafbaar stellen van ernstige arbeidsmisstanden waarvan kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt het slachtoffer zijn, zoals substantiële onderbetaling, onveilige arbeidsomstandigheden of slechte huisvesting. Hiervoor wordt een nieuw misdrijf in de wet opgenomen, namelijk ‘ernstige benadeling’. Dit zorgt ervoor dat daders strafbaar zijn als zij op de werkvloer misbruik maken van mensen met een kwetsbare positie.

Grove benadeling

Naast misbruik moet er sprake zijn grove benadeling zoals substantiële onderbetaling, overtreding van de arbeidsduur en tijden, slechte huisvesting of vrijheidsbeperkingen zoals inname van een paspoort. Deze schrijnende misstanden kunnen met dit wetsvoorstel gemakkelijker worden aangepakt via het strafrecht. Juist kwetsbare groepen, zoals arbeidsmigranten, zijn hier vaak de dupe van.

Slachtoffers beschermen en daders keihard aanpakken

Staatssecretaris Van der Burg: “Nog te vaak worden mensen slachtoffer van mensenhandel. Zij kunnen niet in vrijheid leven en dat mogen we als samenleving nooit accepteren. We zijn het onszelf verplicht om slachtoffers te beschermen en daders keihard aan te pakken.”

Nederland onwaardig

Minister Van Gennip: “De manier waarop arbeidsmigranten worden behandeld is te vaak Nederland onwaardig. We nemen meerdere maatregelen om dat te verbeteren. Met dit wetsvoorstel wordt het makkelijker daders te vervolgen voor ernstige misstanden in de werk- en leefomstandigheden van arbeidsmigranten. Een belangrijke stap, want de drempel om te kunnen vervolgen is nu te hoog.’’

Mogelijkheden verruimen om daders aan te pakken

Het wetsvoorstel verruimt ook de mogelijkheden om daders die financieel profiteren van mensenhandel aan te pakken. Er wordt duidelijker omschreven welk gedrag strafbaar is. Zo kunnen organisaties die zijn belast met de opsporing, vervolging en berechting ervan, zoals de politie, de Nederlandse Arbeidsinspectie, het openbaar ministerie en de rechtspraak er beter mee uit de voeten.